Díríonn an scéim seo ar mhór-imeachtaí a bhfuil d’aidhm acu an Ghaeilge agus na healaíona teangabhunaithe Gaeilge a chothú agus a chur chun cinn trí mheán na Gaeilge nó go dátheangach mar dhlúthchuid de mhór-imeacht. Lena chois sin díríonn an scéim seo ar na gréasáin shóisialta Ghaeilge, ar an mórphobal agus ar earnáil na n-ealaíon ar bhonn uile-oileáin agus go hidirnáisiúnta.

Beidh Scéim na Mór-Imeachtaí Ealaíon oscailte do ghrúpaí gairmiúla cuí chun deis a thabhairt dóibh forbairt a dhéanamh ar mhór-imeachtaí ealaíon nó ar ghnéithe de mhór-imeachtaí ealaíon atá á reáchtáil agus á gcur i bhfeidhm trí mheán na Gaeilge nó a bhfuil na healaíona teangabhunaithe Gaeilge mar chuid lárnach díobh.

Treoir don Seicliosta Cumhdach leanaí_Ó dheas

Treoir don Seicliosta Cumhdach leanaí_Ó Thuaidh

Treoirlínte_Scéim na Mór-Imeachtaí Ealaíon 2021

Scéim na Mór-imeachtaí Foirm

D'fhógair Catherine Martin, T.D. Aire Meán, Turasóireachta, Ealaíon, Cultúir, Spóirt agus Gaeltachta agus Jack Chambers T.D. Príomh-Aoire an Rialtais agus An tAire Stáit Gaeltachta agus Spóirt, inniu, go bhfuil plean teanga Leitir Ceanainn i gContae Dhún na nGall ceadaithe faoin bpróiseas pleanála teanga – rud a fhágann go bhfuil sé aitheanta mar bhaile seirbhíse Gaeltachta. D’fhógair siad chomh maith go mbeidh allúntas bliantúil suas le €80,000 á chur ar fáil faoin bpróiseas chun tacú le cur i bhfeidhm an phlean. Bainfear leas as an allúntas chun Oifigeach Pleanála Teanga a fhostú le cabhrú le feidhmiú an phlean teanga don bhaile.

Dúirt an bheirt Aire: “Ba mhaith linn tréaslú leis an eagraíocht Líonra Leitir Ceanainn, agus le muintir an bhaile go ginearálta as an méid atá déanta chun an plean seo a thabhairt go ceann scríbe. Tréaslaímid freisin le Foras na Gaeilge a thacaigh leis an gceanneagraíocht agus an plean á ullmhú. Le ceadú an phlean seo, cuirfear tús le feidhmiú plean teanga den chéad uair i mbaile seirbhíse Gaeltachta . Ní gá a rá go bhfuilimid féin, ár gcuid oifigigh agus  oifigigh Foras na Gaeilge ag súil go mór le bheith ag leanúint orainn ag oibriú as lámha a chéile le páirtithe leasmhara chun tacú le cur i bhfeidhm phlean teanga Leitir Ceanainn."

D’fhógair An tOireachtas, i gcomhpháirt le Foras na Gaeilge, inniu (Dé Máirt, 18 Lúnasa 2020) teidil na leabhar atá ainmnithe ar na Gearrliostaí do Gradam Uí Shúilleabháin (Leabhar na Bliana don Léitheoir Fásta), Gradam Réics Carló (Leabhar na Bliana don Léitheoir Óg), agus Gradam de Bhaldraithe (Leabhar na Bliana do shaothar aistrithe go Gaeilge ó theanga eile).

Tá fiche haon leabhar (21) roghnaithe do ghearrliostaí na bliana seo - ocht (8) leabhar ar ghearrliosta Ghradam Uí Shúilleabháin, seacht (7) leabhar ar ghearrliosta Ghradam Réics Carló agus sé (6) leabhar ar ghearrliosta Ghradam de Bhaldraithe. I measc na dTithe Foilsitheoireachta a bhfuil leabhair leo ainmnithe i mbliana tá, An tSnáthaid Mhór, Cló Iar-Chonnacht, Dalen Éireann, Éabhlóid, Futa Fata, Leabhar Breac, Móinín agus LeabhairCOMHAR. Tá liosta iomlán de na leabhar ar fad atá gearrliostaithe ar fáil thíos.

Roghnaítear na buaic-shaothair de réir na gcritéar seo a leanas: fiúntas an ábhair; caighdeán na Gaeilge; dearadh an leabhair, ag áireamh téacs, clúdach, léaráidí agus dea-chleachtas foilsitheoireachta; caighdeán foilsitheoireachta; agus mar a fhreastalaíonn an leabhar ar riachtanais an mhargaidh léitheoireachta.

 “Déanaim comhghairdeas ó chroí le gach Teach Foilsitheoireachta atá ar ghearrliostaí na bliana seo”, a dúirt Liam Ó Maolaodha, Stiúrthóir an Oireachtais. “Bíonn comórtas géar ann gach uile bhliain agus ní haon eisceacht í an bhliain seo. Léiriú ar shár-chaighdeán in earnáil na foilsitheoireachta is ea an líon saothar le háireamh atá ar na gearrliostaí seo. Inspioráid dúinn ar fad agus lón dóchais don todhchaí an tslí ar lean scríbhneoirí agus foilsitheoirí ar aghaidh ag saothrú go cruthaitheach agus go fuinniúil le linn thréimhse chorrach na dianghlasála. Guím gach rath orthu ar fad,” a dúirt sé.

Dúirt Leas-Phríomhfheidhmeannach Fhoras na Gaeilge, Edel Ní Chorráin, “Tá obair iontach ar siúl ag foilsitheoirí na Gaeilge agus tá leabhair ar ardchaighdeán ag teacht amach bliain i ndiaidh bliana. Tá moladh mór ag dul do na húdair, na haistritheoirí, na maisitheoirí agus na foilsitheoirí as na leabhair iontacha seo a chur ar fáil do phobal na Gaeilge. Léiríonn na liostaí seo go gclúdaíonn foilsitheoireacht na Gaeilge réimse leathan ábhar agus go bhfuil leabhair ann do gach duine. Bíonn sé deacair i gcónaí buaiteoirí a roghnú i measc na roghanna ar na gearrliostaí agus is amhlaidh atá an scéal arís i mbliana.”

Fógrófar na buaiteoirí ag tús mhí Dheireadh Fómhair 2020. Gabhann duaischiste de €17,000 leis an trí ghradam foilsitheoireachta. Tá eolas cuimsitheach maidir leis na leabhair ar fáil ag www.antoireachtas.ie.

Le haghaidh tuilleadh eolais: Louise Ní Dháibhéid, An tOireachtas T: 00353 87 1005439 R: louise@antoireachtas.ie

Nótaí don Eagarthóir

1. 1. Bronnfar na duaiseanna mar seo a leanas: €5,000 ar fhoilsitheoir an leabhair do Ghradam Uí Shúilleabháin agus €2,500 ar údar an tsaothair; €5,000 ar fhoilsitheoir an leabhair do Ghradam Réics Carló, €1,250 ar údar an tsaothair agus €1,250 ar mhaisitheoir an tsaothair; €1,500 ar fhoilsitheoir an leabhair do Ghradam de Bhaldraithe agus €500 ar aistritheoir an tsaothair.
   2. Is iad Foras na Gaeilge a dhéanann urraíocht ar na Gradaim Fhoilsitheoireachta.
   3. Is Ceanneagraíocht é An tOireachtas sa réimse, ‘Deiseanna a thacaíonn le hÚsáid na Gaeilge agus Bunú Gréasán’.
   4. Tá Comórtais Liteartha an Oireachtais ar an bhfód ón mbliain 1897 agus tugann siad aitheantas agus ardán thar a bheith luachmhar do scríbhneoirí na Gaeilge. Tá cuid de mhórscríbhneoirí an chéid seo caite, Pádraig Mac Piarais, Máirtín Ó Cadhain agus Nuala Ní Dhomhnaill i measc iar-bhuaiteoirí na gcomórtas seo.
   5. Is é Oireachtas na Samhna, a bunaíodh in 1897, príomhimeacht bliantúil an Oireachtais agus, go dtí i mbliana, bhí sé ar siúl gach aon bhliain ó 1939 – níor reáchtáladh aon Oireachtais sna blianta tar éis bhunú an Stáit mar go raibh go leor de na daoine a bhí gníomhach san Oireachtas gafa le cúrsaí polaitíochta in Éirinn.
   6. Tá féilire leathan imeachtaí eile a bhíonn ar siúl ag tráthanna eile den bhliain ag An tOireachtas.
   7. Bíonn eolas cothrom le dáta i gcónaí ar www.antoireachtas.ie maidir le himeachtaí agus comórtais uile na heagraíochta.

Gradam Uí Shúilleabháin MÁCHAIL le Ré Ó Laighléis, foilsithe ag Móinín – Snátha as a chéile á dtrasnú féin go sciliúil ealaíonta i dtáipéis dhraíochtúil an scéil íogair seo. Scéal atá go hiomlán ar an sprioc maidir le cúrsaí na linne seo. Scéal diamhair, scéal eachtraíochta, scéal fealsúnachta. Saothar atá eisceachtúil ar an uile bhealach!

AN DIABHAIL DÉANTA le Joe Steve Ó Neachtain, foilsithe ag Cló Iar-Chonnacht – Sa chnuasach gearrscéalta seo, cíortar ábhair an saol mór ag brú isteach ar an mbaile beag, saincheisteanna sóisialta, an rachmas ag streachailt leis an mbochtanas, agus an grá agus an briseadh croí in árach a chéile gan stad gan staonadh.

SA TEACHT SEO ANOCHT le Micheál Ó Conghaile, foilsithe ag Cló Iar-Chonnacht – Is úrscéal nua é seo ó pheann Mhíchíl Uí Chonghaile. Insíonn an leabhar seo scéal fear atá ar tí siúl amach agus a theach a fhágáil, an teach inar rugadh agus tógadh é, agus a theaghlach ina dhiaidh.

CROÍ CINE cnuasaithe ag Seán de Fréine, foilsithe ag Cló Iar-Chonnacht – Is cnuasach uathúil scríbhneoireachta í Croí Cine a sholáthraíonn réamhrá cuimsitheach fairsing ar scríbhneoireacht na Gaeilge, a shíneann siar chomh fad leis na 1600í go dtí deireadh an 20ú haois. Is cnuasach é seo de na céadta sleachta gairide as litríocht na Gaeilge - scothshamplaí den fhilíocht, de nathanna cainte, agus de scríbhneoireacht shaibhir na Gaeilge ó cuireadh peann Éireannach le pár i gcéaduair sa séú céad.

AN BAILE BEAG GÉIMIÚIL: AMHRÁIN NA TRÁ BÁINE curtha in eagar ag Sinéad Ní Ráinne, foilsithe ag Cló Iar-Chonnacht – Tá cáil i bhfad agus i ngearr ar an Trá Bháin, i gCeantar na nOileán i gConamara mar áit a bhfuil na trí ní nach féidir a fhoghlaim sa saol – fonn, féile agus filíocht – le fáil go fairsing ann. Tá sé amhrán déag sa leabhar seo a cumadh sa cheantar féin, nó a chum daoine ón gceantar a chuaigh ar imirce. Tá aiste chuimsitheach eolais ag dul le gach uile amhrán chomh maith le réamhrá a thugann eolas ar chúlra, ar chultúr agus ar eacnamaíoch na Trá Báine.

TINE GHEALÁIN le Máire Dinny Wren, foilsithe ag Éabhlóid – Tá níos mó ná leathchéad dán sa chnuasach filíochta seo, a nochtann croí agus spiorad an údair, a ceantar dúchais, a cultúr agus a daoine. Tá daonnacht láidir le braith sna dánta rud a thugann deis don léitheoir mothú, foghlaim agus tuiscint níos doimhne a fháil ar an tsaol thart orainn. Tá na dánta lonnaithe in iarthuaisceart Dhún na nGall sa lá atá inniu ann, le roinnt tagairtí siar ar chuimhní an údair, ar a hóige agus ag éirí aníos di faoin tuath.

BEALACH NA SPÁINNEACH le Liam Mac Cóil, foilsithe ag Leabhar Breac – Seo é an tríú leabhar, agus an leabhar deireanach, i sraith leabhair de chuid Lúcás Ó Briain (An Litir). Sraith úrscéalta atá suite in Éirinn agus ar Mhór-Roinn na hEorpa sna blianta corraitheacha sin tar éis Imeacht na hIarlaí.

ÉADAOIN SEACHT SNAIDHM NA SEIRCE le Diarmuid Johnson, foilsithe ag Leabhar Breac – Is é scéal Éadaoine scéal mór grá na Sean-Ghaeilge, scéal nár mhair ach ina bhlúirí, blúirí i Leabhar na hUidhre, blúirí i Leabhar Buí Leacan. Tá an t-ábhar sin ar fad fite in aon scéal amháin ag Diarmuid Johnson — na bearnaí líonta, agus feoil curtha ar na cnámha —ionas gur sean-eipic nua atá againn atá inchurtha le scéal Héilin na Traí, nó le scéal Tristan agus Íosóid.

Gradam Réics Carló SCÚNC AGUS SMUIRÍN le Muireann Ní Chíobháin agus maisithe ag Paddy Donnelly, foilsithe ag Futa Fata – Tá grá mór ag Scúnc beag dá bhréagán bog, Smúirín. Is é Smúirín an compánach is ansa leis ar domhan. An rud is deise faoi Smúirín ná an boladh atá uaidh. Ach lá amháin, cailleann Smúirín a bholadh. An féidir le Mamaí an scéal a chur ina cheart?

AR STRAE le Patricia Forde agus maisithe ag John White, foilsithe ag Futa Fata – Tá Nizar i bhfad ó bhaile. B’éigean dó a bhaile sa tSiria a fhágáil nuair a thosaigh an cogadh. Tá cónaí anois air in óstán in Éirinn agus níl a fhios aige cén fhad a bheidh sé ann. Tá an saol an-deacair ar Nizar. Ansin lá amháin, bualann sé le cara nua, atá imithe ar strae…

MÍP le Máire Zepf agus maisithe ag Paddy Donnelly, foilsithe ag Futa Fata – Is í Míp an robat is cliste dár déanadh riamh. Tá sí á seoladh go Mars, le fáil amach an bhfuil eachtráin ina gcónaí ann. Tógann sí go leor pictiúr ann agus cuireann sí ar ais chuig an domhan iad, ach cá bhfuil na heachtráin? Ansin, tarlaíonn tubaiste. “Tá Míp bhocht réidh” a deir na heolaithe. Ach an bhfuil?

AN FÉILEACÁN AGUS AN RÍ le Máire Zepf agus maisithe ag Shona Shirley Macdonald, foilsithe ag Futa Fata – Tá scéal Éadaoin agus Mhír á insint in Éirinn le breis agus míle bliain. Baineann Máire Zepf casadh nua as an seanscéal ina leagan féin agus tugtar draíocht na samhlaíochta Gaelaí chun beatha in ealaín aoibhinn Shona Shirley Macdonald.

BRÍSTE AN CHEOLTÓRA le Pádraig Standún agus maisithe ag Clifford Hayes agus Deirdre Ní Thuathail, foilsithe ag Cló Iar-Chonnacht – Tá Jessica agus Simon ag freastal ar choláiste samhraidh chomh maith le ranganna ceol uirlise. Ba mhaith leo a bheith ina gceoltóirí, ach tá drogall orthu mar gheall ar an síorchleachtadh a bhíonn ag teastáil chuige seo. Cad a tharlódh dá bhféadfaidís dul timpeall ar fhadhb an chleachtais?

RITA AGUS AN NINJA le Máire Zepf agus maisithe ag Andrew Whitson, foilsithe ag An tSnathaid Mhór - Is cailín beag í Rita le smaointe móra.Is breá léi dul i bhfolach. Ba mhaith léi traenáil mar ninja. Ansin, bheadh sí ciúin, gasta, dofheicthe. Ach cén deireadh a bheadh leis?

NEANSAÍ AR AN BHFEIRM le hOrna Ní Choileáin agus maisithe ag Aidan J. Collions, foilsithe ag LeabhairCOMHAR – Tá fonn eachtraíochta ar Neansaí, cailín a chuirfeadh aoibhneas ar do chroí. Ar ndóigh, glactar leis go bhfuil sí soineanta go dtí go gcruthaítear a mhalairt!

Pictiúr leabhar álainn ina ndéanann cailín óg cairdeas le an-chuid ainmhithe feirme. Cuireann íomhánna bríomhaire agus nua-aimseartha go mór leis an scéal.

Gradam de Bhaldraithe ZOG le Julia Donaldson agus Axel Scheffler agus aistrithe ag Tadhg Mac Dhonnagáin, foilsithe ag Futa Fata – Is é Zog an dragún is díograisí ar scoil ach bíonn timpistí aige go minic. Ar ámharaí an tsaoil, tagann cailín beag mistéireach i gcabhair air i gcónaí ach an mbeidh sí in ann cabhrú leis an tasc is doichte seo a dhéanamh: an banphrionsa a ghabháil?

DIALANN DÚRADÁIN: AN FHÍRINNE SHEARBH le Jeff Kinney agus aistrithe ag Máirín Nic Con Iomaire, foilsithe ag Futa Fata – Cheap Greg Heffley go mbeadh sé go hiontach a bheith níos sine, ach níl. Tá brú nua ag baint le cóisirí tí a dtéann buachaillí agus cailíní chucu in éineacht. Tá freagrachtaí nua ar Ghreg. Tá sé féin ag fás agus ag athrú agus níl a sheanchara, Rowley, thart chun labhairt leis faoi seo ar fad. An mbeidh Greg in ann ag an saol nua seo as féin? Nó an mbeidh air déileáil leis an “fhírinne shearbh”?

SLAT RÍOGA OTTOKAR le Hergé agus aistrithe ag Gabriel Rosenstock, foilsithe ag Dalen Éireann – Tugann Tintin aghaidh ar ríocht bheag, an tSildáivé, áit a bhfuil comhcheilg ar bun i gcoinne an rí óig, Múisc Áir XII. Is mian leis na comhchealgairí Ríshlat an Rí Ottokar a ghoid, siombail na ríochta. Má éiríonn leo, beidh ar an rí éirí as. Tá an tír ag cur thar maoil le feallairí! An éireoidh le Tintin an rí agus an tSildáivé a shábháil?

ASTERIX igCOILL CINSEALACHTA le René Goscinny agus Albert Uderzo agus aistrithe ag Gabriel Rosenstock, foilsithe ag Dalen Éireann – Tá Asterix agus a chomh-Ghallaigh ag seasamh in aghaidh impiriúlachas na Róimhe, mar is dual dóibh. Tá plean ag Caesar chun an lámh in uachtar a fháil orthu faoi dheireadh —an ceantar a phlódú le plandálaithe! Seasann Asterix agus a chairde in aghaidh na bplandálaithe ar dtús ach tuigeann siad de réir a chéile go mb’fhéidir go bhfuil an domhan ag athrú. An gcaithfidh na Gallaigh athrú nó má athraíonn siad an gcuirfidh siad a dteanga agus a gcultúr ársa i mbaol?

NICOLÁS BEAG: EACHTRAÍ le René Goscinny agus Jean-Jacques Sempé agus aistrithe ag Séamus Ó Coileáin, foilsithe ag Dalen Éireann – Seo Nioclás Beag, buachaill scoile atá lán d’fhuinneamh agus de dhiabhlaíocht agus a bhíonn i gcónaí i dtrioblóid. Is cuma más ar scoil nó sa bhaile atá sé, bíonn sé ina liútar éatar nuair a bhíonn Nioclás agus a chairde le chéile. Tá deis anois againn scéalta na heachtraíochta sin a léamh nó a athléamh inár dteanga féin.

AR LUCH AGUS AR DHUINE le John Steinbeck agus aistrithe ag Colmcille Ó Monacháin, foilsithe ag Leabhar Breac– Eagrán álainn Gaeilge den tseanchlasaic le John Steinbeck Of Mice and Men a céadfhoilsíodh sa bhliain 1937, ceann de mhórshaothair na haoise seo caite.

Le maoiniú ó Fhoras na Gaeilge, tá conradh, ar fiú suas le €210,000 é, á thairiscint ag Cumann na bhFoilsitheoirí le bainistiú a dhéanamh ar a bhfeachtas margaíochta agus poiblíochta ar leabhair Ghaeilge idir seo agus mí na Nollag 2022.

Níor mhór d'iarrthóirí na cáilíochtaí seo a leanas a bheith acu:

• Taithí chruthaithe i réimse na margaíochta;
• Ardchaighdeán Gaeilge agus Béarla, idir labhartha agus scríofa;
• Eolas cuimsitheach ar earnáil foilsitheoireachta na Gaeilge;
• Saineolas ar na meáin shóisialta agus ar na meáin thraidisiúnta araon agus ar úsáid ardáin éagsúla ar mhaithe le margaíocht a dhéanamh.

Seol iarratais ar rphost chuig: cumannnabhfoilsitheoiri@gmail.com roimh 26 Lúnasa

Beidh Scéim na bhFéilte Glaoch 1 oscailte do ghrúpaí áitiúla cuí chun deis a thabhairt dóibh forbairt a dhéanamh ar fhéilte ealaíon nó ar eilimintí d’fhéilte atá á reáchtáil agus á gcur i bhfeidhm trí mheán na Gaeilge nó a bhfuil na healaíona Gaeilge mar chuid lárnach díobh idir 01 Eanáir agus 31 Bealtaine 2021.

Díríonn an scéim seo ar fhéilte a bhfuil d’aidhm acu an Ghaeilge, na healaíona Gaeilge, na healaíona dúchasacha agus oidhreacht na Gaeilge a chothú agus a chur chun cinn trí mheán na Gaeilge nó go dátheangach, mar dhlúthchuid den fhéile, agus ardán a chur ar fáil do phobal na Gaeilge, don mhórphobal agus d’earnáil na n-ealaíon.

   Foirm Iarratais Féilte 2021

Treoirlínte_Scéim na bhFéilte_Glaoch 1_2021

Seicliosta Cumhdach leanaí_Ó dheas

Treoir don Seicliosta Cumhdach leanaí_Ó dheas

Seicliosta Cumhdach leanaí_Ó Thuaidh

Treoir don Seicliosta Cumhdach leanaí_Ó Thuaidh

Ag cruinniú boird de chuid Fhoras na Gaeilge ar an 24 Iúil, ceadaíodh deontais dar luach €340,309 do Scéim na nImeachtaí Óige 2020/21. Tabharfaidh an scéim deiseanna do dhaoine óga an Ghaeilge a úsáid taobh amuigh den scoil agus spreagfaidh sí labhairt na teanga ar bhealach spraíúil.

Cuirfidh na deontais ar chumas na ngrúpaí ar a laghad dhá sheisiún déag a eagrú le linn thréimhse na scoilbhliana, atá dírithe ar dhaoine óga idir trí bliana agus ocht mbliana déag d’aois. Meastar go mbeidh deis ag níos mó ná 6,800 páiste a bheith rannpháirteach sna himeachtaí in 2020 agus 2021, níos mó ná 2,000 páiste sa bhreis ar scéim 2019/2020.

Dúirt Príomhfheidhmeannach Fhoras na Gaeilge, Seán Ó Coinn, “Tá scéimeanna mar seo níos tábhachtaí anois agus na srianta ar oideachas daoine óga, le deiseanna a chur ar fáil do dhaoine óga sóisialú trí mheán na Gaeilge agus gréasáin shóisialta a chruthú agus a dhaingniú – bíodh siad fíorúil nó fisiciúil. Seo an deontas is mó atá curtha ar fáil againn sa réimse seo le roinnt blianta, agus muid ag aithint an riachtanais ar leith a bhaineann leis an réimse seo faoi láthair. Tá ardmholadh ag dul do na heagraíochtaí deonacha agus na hoibrithe díograiseacha ar fud na tíre atá ag cinntiú go mbeidh na deiseanna sin ar fáil.”

Tuairiscíodh don bhord go bhfuil an Foclóir Nua Béarla-Gaeilge curtha i gcló agus go mbeidh sé á sheachadadh ar shiopaí leabhar le linn an tsamhraidh. Seolfar feachtas nua leis an bhfoilseachán suntasach a phoibliú san fhómhar.

Fuarthas freagairt mhaith ar an gcomhairliúchán ar an Scéim Pobal Gaeilge a tháinig chun deiridh ar an 17 Iúil. Beidh tuairisc á cur le chéile mar aon le moltaí faoin mbealach chun cinn don bhord i ndiaidh an tsamhraidh.

Críoch

Tuilleadh eolais

Anna Davitt, Clárbhainisteoir: Cumarsáid, Margaíocht & Feasacht, Foras na Gaeilge

Teil: 0035387 673 6175     Ríomhphost: adavitt@forasnagaeilge.ie

Scríobh Áine Uí Fhoghlú an dán seo; “An Caoladóir ”. Ba mhaith linn é a roinnt libh mar chuid den tsraith “Dán an Domhnaigh”. #LeChéile

Focal faoin dán

Go dtí na 1930aidí nó mar sin, bhí tionscal mór scadán ar chósta Phort Láirge, Ceann Heilvic san áireamh. Thagadh mná óga agus cailíní ó Oileán Bharra go Gaeltacht na Rinne agus iad ag leanúint na scadán. Ina cnuasach Ar an Imeall (Coiscéim, 2011) tá sraith seacht ndán ag Áine ar théama iascaireacht na scadán, ón am sin go dtí an lá inniu. Tá An Caoladóir ar cheann de na dánta sin. Cuireann sé síos ar chaoladóir dall a bhíodh ag déanamh ciseán speisialta a d'úsáidtí i bpróiseáil na scadán. Tagann an dán seo as an tsraith Dánta na Scadán óna cnuasach Ar an Imeall, foilsitheoirí Coiscéim, 2011.

An Caoladóir

Nuair a chím na mílte méar
a ghluaiseann ar nós cuma liom
tríd an saol
cuimhním ar fhear
arbh aoibhinn
lena shúile dorcha
garraí drithleach shailí
ag rince le sioscadh gaoithe
gach caolghéag
chomh
díreach
le coinneal.
Gearrfar an gas sula n-éireoidh
an súlach sa slat is as an solas
i gcúl a shúl tiocfaidh crot ar an samhail
ar a dtabharfar an focal ciseán
is beidh sé ruaghlas, daingean, snoite
lonróidh grian go lásach tríd
ceapfaidh spás go beacht
a chruthóidh toilleadh cruinn
a thabharfaidh an toise cheart
i dtír
é seo ar fad as mire méire
is aisling intinne
is na mílte eile méar ar strae
ag gluaiseacht ar nós cuma liom
tríd an saol.

Áine Uí Fhoghlú

Is as Gaeltacht Phort Láirge í Áine Uí Fhoghlú. Seo iad a cuid saothar foilsithe. Filíocht: Aistear Aonair (1999); An Liú sa Chuan (2007); Ar an Imeall (2011). Ficsean (daoine fásta): Crúba na Cinniúna (2009); Uisce faoi Thalamh (2011); Éalú (2013). Ficsean (déagóirí): Pincí sa Ghaeltacht (2012); Labhairamach.com (2017). Neamhfhicsean: Scéalta agus Seanchas – Potatoes, Children & Seaweed (2019).
Tá sí ag obair faoi láthair ar scéal do dhéagóirí óga, ar coimisiún é. Beidh sé le foilsiú ag Cló Iar-Chonnacht amach anseo. Freisin, tá sí ag obair ar chnuasach nua filíochta.

Focail agus dán le hÁine Uí Fhoghlú

Ba mhaith linn an dán, “Imirce” a roinnt libh mar chuid den tsraith “Dán an Domhnaigh”. Scríobh Séamus Ó Liatháin é. #LeChéile

Focal faoin Dán:

Tá bunsmaoineamh an dáin seo fíor. Nuair a bhí an file óg, chonaic sé a dheirfiúr ag dul ar imirce go Londain. Lean beirt deirfiúracha eile í. Thagadh airgead gach seachtain uatha
sa chaoi is go mbeadh seans oideachais ag an té ab óige sa chlann, an file.

Imirce

Cailín i mbláth na hóige
Ag pacáil mála
Londain don chéad uair
Ar an mBád Bán.

Máthair le croí cloíte
Ag sileadh deóra
Deartháir óg ag súgradh
Gan tuigsint ar an mbrón.

Gaol ag fanacht thall
Lóistín in áirithe
Post in óstán faighte –
Uaigneas thar fóir.

Litir gach seachtain
Punt airgid ann
Oideachas do dheartháir óg
Éire ‘sna caogadaí.

Séamus Ó Liatháin

Rugadh Séamus Ó Liatháin i gCathair na Mart i gContae Mhaigh Eo. Thosaigh sé a shaol oibre i gConamara. Níos déanaí, ceapadh é ina phríomhoide scoile in Inis, áit a bhfuil cónaí air ó shin. Scríobh sé roinnt leabhar ar chinnireacht scoile. Bronnadh gradam onórach air ó Ollscoil Náisiúnta na hÉireann in 2007 mar gheall ar a sheirbhís i gcúrsaí.

Foinse: Focail agus dán le Séamus Ó Liatháin

Bhí an-áthas ar Fhoras na Gaeilge tacú leis na Gradaim Smedia i mbliana, ag déanamh urraíochta ar an gcomórtas Iriseoireacht trí Ghaeilge. Aithníonn na gradaim seo caighdeán ard iriseoireachta i measc mac léinn. D’éirigh le hEimear Finan, rúnaí ar an gCumann Gaelach i gColáiste na Trionóide agus eargarthóir sóisearach ar The University Times, an comórtas seo a bhuachan lena halt, Fostaíocht san Aontas Eorpach – Iniúchadh ar Chúrsaí Dlí agus Gaeilge. Diríonn an t-alt seo ar na deiseanna atá ar fáil san Eoraip dóibh sin a bhfuil suim agus cruinneas sa Ghaeilge acu agus cuireann sé ceist cén fáth nach bhfuil cúrsa sa Dlí agus Gaeilge ar fáil do mhic léinn Choláiste na Trionóide. Tá éagsúlacht le feiceáil i scríbhneoireacht Eimear, í ag obair le téamaí éadroma chomh maith le scéalta níos dáiríre, mar atá le feiceáil san alt seo.

Cé go bhfuil Gaeilge líofa ag Eimear, bhí ionadh uirthí nuair a chonaic sí ar na meáin shóisialta go raibh Smedia buaite aicí. “Ní raibh mé ag súil leis, bhí ríméad orm,” a dúirt sí.

Bhí suim i gcónaí ag Eimear i gcúrsaí iriseoireachta agus i dteangacha. Múinteoir Gaeilge is ea máthair Eimear, Mary, agus d’fhás an tsuim a bhí aici sa teanga i ndiaidh di maidin chaife a eagrú do chairde agus comharsana, spreagtha ag an bhfeachtas The Gathering. “Bhí cairde liom agus tuismitheoirí leo ag an teach agus bhí gach éinne ag úsáid na Gaeilge a bhí acu,” a deir sí liom faoin ócáid. “Bíonn níos mó Gaeilge ag daoine ná mar a cheapann siad.”

Lean Eimear léi leis an nGaeilge, ag freastal ar an nGaeltacht roimh di an ardteist a dhéanamh agus ag glacadh páirte i scéim cónaithe na mac léinn agus í sa choláiste. Bhí freagrachtaí ag baint le bheith mar chuid den scéim seo agus i measc na bhfreagrachtaí sin, rinne Eimear agus cairde leí gníomhaíochtaí mar chéilí agus comórtas Mr & Mrs a eagrú trí Ghaeilge, mar aon leis an amhrán Send Me on My Way a aistriú go Gaeilge, le foilsiú ar na meáin shóisialta. “Bhí an Ghaeilge mar chuid speisialta dár saol agus bhíomar sásta í a scaipeadh san ollscoil. Rinnemar Jailbreak a reachtáil chomh maith agus bhí mé mar chuardaitheoir.”

Rinne Eimear bliain a chaitheamh in Albain i ndiaidh di an scoil a fhágáil, ag fanacht lena deirfiúr agus a fear agus ag fáil taithí oibre in oifig dlíodóra. “Bhí an-suim agam i gcúrsaí dlí agus d’fhoghlaim mé an-chuid le linn na bliana,” a mhíníonn sí. Cé go bhfuil sí ag baint taitnimh as an gcúrsa, tá sí ag déanamh machnaimh ar céard ba mhaith léi a dhéanamh sa todhchaí. “Níl sé beartaithe agam céard ba mhaith liom a dhéanamh go fóill, ach leanfaidh mé leis an nGaeilge agus leis an scríbhneoireacht.” Tá leibhéal B2 ag Eimear i dTeastas Eorpach na Gaeilge, agus tá sé i gceist aici leanúint leis an teanga i slite éagsúla amach anseo. Tá an-suim aici dioplóma san aistriúchán a ghnóthú ó Óstaí an Rí. Mar a deir sí féin, “Beidh mé réidh don saol oibre ag an bpointe sin.

Sinéad Nic Gearailt

Ba mhaith linn an dán seo, “Éiceolaí ” a roinnt libh mar chuid den tsraith “Dán an Domhnaigh”. Scríobh Biddy Jenkinson é. #LeChéile

Éiceolaí

Tá bean béal dorais a choinníonn caoi ar a teach,
a fear, a mac,
is a shíleann gairdín a choinneáil mar iad, go baileach.
Beireann sí deimheas ag an uile rud a fhásann.
Ní maith léi fiántas.
Ní fhoighníonn le galar ná smál ná féileacán bán
ná piast ag piastáil
Is ní maith léi an bláth a ligfeadh a phiotail ar lár.

Cuirim feochadáin chuici ar an ngaoth.
Téann mo sheilidí de sciuird oíche ag ithe a cuid leitíse.
Síneann na driseacha agamsa a gcosa faoin bhfál.
Is ar an bhféar aici siúd a dhéanann mo chaothainnse
cuileanna glasa a thál.

Tá bean béal dorais a choinneodh a gairdín faoi smacht
ach ní fada go mbainfimid deireadh dúile dá misneach.

Biddy Jenkinson

Focail faoin dán
Ón uair go bhfuil gairdin breá ag an scríbhneoir  anois - prátaí agus fataí ann, úlla, rósanna, leitís, piseanna, pónairí agus ceapach coirce (dá cearca) d’fhéadfaí a rá gurb í féin an bhean béal dorais anois.  Foilsíonn Coiscéim dánta agus scéalta léi agus í dóchasach.

Focail agus dán le Biddy Jenkinson